Van Gogh NP wandelroute Helvoirt

Routeverhaal

Het verhaal van Vincent van Gogh in Helvoirt

• Het is 1871. Schuin tegenover de protestantse kerk in Helvoirt doen nieuwe bewoners op 31 januari hun intrek in de statige pastorie. Het is het gezin Van Gogh. Vader Theodorus - de kersverse dorpspredikant - woont de komende 4 jaar met zijn gezin in de domineeswoning aan de Kerkstraat, later Torenstraat. Het is een ‘vrije woning met tuin en een stukje grond tot verbouwing van aardappelen’. De woning stamt uit 1657 en is op dat moment ruim 200 jaar oud.
• Vincent, de 17-jarige tiener, heeft zijn ouderlijk huis twee jaar eerder verlaten. Hij werkt als jongste bediende bij Kunsthandel Goupil. Eerst in Den Haag, later in Londen en Parijs. Ondanks zijn reisavonturen voelt Helvoirt als zijn “thuis”. Hij verblijft er vele malen, zoals tijdens Pasen en Kerstmis.
  “Als men waarachtig van de natuur houdt dan vindt men ’t overal mooi. Maar toch verlang ik soms zoo naar Holland & vooral naar Helvoirt.” (Vincent in een brief aan broer Theo, Londen, 30 april 1874). Die zomer reist hij opnieuw af naar zijn thuishaven.
• De natuurrijke omgeving maakt indruk op Vincent. Het is van een vergelijkbare schoonheid als het landschap uit zijn jeugd: rijk aan bos, heide en moerasgronden. Hij tekent, en later schildert, deze landschappen met liefde. Het Noordbrabants Museum exposeert een aantal van deze werken.
• De kunstenaar in de dop voelt zich voorál in Helvoirt geïnspireerd. In de zomer van 1874 tekent hij dingen uit zijn directe omgeving, zoals de pastorie en de protestantse kerk. Na terugkeer in Londen schrijft hij: “Mijn teekenlust heeft hier in Engeland weer opgehouden, maar misschien krijg ik den een of anderen dag weer een bui.” (31 juli 1874)
• Helvoirt telt in deze tijd 1450 inwoners en 4 straten. Met naast boerenwoningen ook enkele landhuizen voor ‘voorname lieden’. Tot 1880 is hier nog geen station: over de Keiweg richting ’s-Hertogenbosch hobbelt de ‘diligence’, een postkoets voor personenvervoer met - voor die tijd - redelijke vering.
• Vincent bezocht zijn familie in Helvoirt 4 jaar lang. In zijn tijd werd het landschap gedomineerd door moerasgrond, kleine akkers en knotwilgen. Zo karakteristiek voor zijn latere werk.

Start van de wandeling

• We starten op de parkeerplaats  van de Heilige Nicolaaskerk, die tussen 1901 en 1903 werd gebouwd ter vervanging van de sobere waterstaatskerk. Het gerestaureerde rijksmonument is uitzonderlijk mooi gedecoreerd.
• Naast het kerkplein vinden we Het Pomphuiske. Voordat de familie Van Gogh naar Helvoirt trok, werd het dorp geteisterd door dysenterie, een epidemie waaraan 30 inwoners stierven. Het Pomphuiske voorzag in zuiver drinkwater en diende als nieuwszuil.
• We steken de Spoorwegovergang over.Toen hier in 1880 voor het eerst een stoomtrein passeerde, was dat een wrede verstoring van de rust. Tijdens de aanleg van het spoor was er hevig protest vanuit de pastoor en Vincents vader. Zij verloren hun strijd tevergeefs.
• We lopen verder, in Vincents voetsporen. Dit is waar hij door de velden struinde, met ‘zicht op Helvoirt’. Zijn gelijknamige schets maakte hij in de zomer van 1874. Als we vlak voor knooppunt 65 achterom kijken, richting de kerktoren van Helvoirt, lijkt het alsof we door zijn schets wandelen. ‘Vincents’ knotwilgen maken het beeld compleet.
• De Van Goghs waren bevriend met de adellijke familie De Jonge van Zwijnsbergen. Zij vierden kerst op de buitenplaats van het 18e eeuwse Kasteel Zwijnsbergen en mochten wandelen op hun landgoed. Het kasteel werd in 2001 in de as gelegd door een brand, waarna het in oude luister is hersteld. Joan de Jonge van Zwijnsbergen had een belangrijke rol binnen de protestantse gemeente en zat met vader Theodorus in de kerkenraad.
• We strijken neer bij Hotel De Guldenberg voor een culinaire pitstop. Met de Loonse en Drunense Duinen als achtertuin, is deze Natuurpoort het ideale start- en eindpunt van vele wandel-, fiets- en mountainbikeroutes. De naam Guldenberg verwijst naar een kleine zandheuvel die hier lag in een moerassig gebied. De boeren moesten een florijn betalen om hun karren over deze heuvel te laten trekken.
• De beschutting van de bossen maakt plaats voor een open weidegebied, met het fraaie Hengstven. In de jaren 30 werd het gebied drooggelegd voor landbouw, maar Natuurmonumenten en de Duinboeren hebben de oude vennen hersteld. Ook heide krijgt weer kans om te groeien. Het Hengstven verbindt droog zandlandschap met nat moerasgebied, wat zorgt voor een gevarieerder leefgebied voor dieren en planten.
• Bij enkele Rustpunten met uitzicht op het dorp nemen we de tijd om te mijmeren. Neem plaats op de bankjes en stoelen. Ervaar hier net als Vincent de rust en schoonheid van het boerenleven en het uitzicht over de landerijen.
• We belanden midden in de Brabantse Sahara. De Loonse en Drunense Duinen vormen met ruim 3.500 hectare één van de meest uitgestrekte stuifzandgebieden van West-Europa. Het typische duinbeeld van zand, bos en vennetjes ontstond in de laatste ijstijd.
• Op de kruising in het gehucht Distelberg naderen we een boerderij uit 1702. Op de zijgevel prijkt een geschilderd houten paneel, waaruit blijkt dat hier op 6 mei 1810 Napoleon met zijn gevolg passeerde.
• Terwijl we ons terug in de tijd wanen, passeren we oude boerderijen en struinen langs aspergevelden. Aan onze linkerzijde ligt Voedselbos Het Loonse Bos. Hier wordt een levendig voedselbos gecreëerd, rijk aan biodiversiteit.
• Liefhebbers van boeren streekproducten, waaronder prijswinnende kaas, kunnen hun hart ophalen bij Boerderijwinkel Ons Jos. De authentieke boerderij uit 1890 - Vincents sterfjaar - herbergt 65 Montbéliarde koeien. Als Duinboeren zijn Jos en Caroline en dochter Laura van Esch hoeders van het agrarische landschap. Zij verbinden boer, land, natuur en inwoners met hun producten.
• We steken de lieflijke Zandleij over. Deze beek is ooit aangelegd om het natuurgebied nat te houden en loopt van Tilburg tot aan Cromvoirt. 
• Terwijl we het landgoed van Kasteel Zwijnsbergen doorkruisen, zien we Helvoirt weer liggen met de knotwilgen op de voorgrond. De tijd staat even stil. In Vincents voetsporen wandelen we terug naar zijn zo geliefde Helvoirt.